مفهوم صوت، تولید صوت، بسامد یا فرکانس، شدت صوت، رنگ صوت،
صدای موسیقایی، صدای غیر موسیقایی و ریشه تاریخی نام نت های موسیقی
گردآوری: موسسه dordo
مفهوم صوت:
صوت ریشه در کلمه یونانی “فون” به معنی ارتعاش دارد. وقتی کسی صحبت میکند هوای داخل ششها از میان دو پرده نازک در نای به تمام تارهای صوتی عبور میکند، این دو پرده نازک که مرتعش شده و هوا را جبهه جبهه به بیرون میفرستد. در هر ثانیه صدها و گاهی اوقات هزاران جبهه هوا ساخته می شود به طوری که هوا بین گلو و دهان با مکانیزم لوله های صوتی یا تارهای صوتی مرتعش میشود. این ارتعاش تحت تأثیر چگونگی قرار گرفتن زبان، دندان ها، لب و سایر عوامل قرار می گیرد. این هوای مرتعش باعث تغییرات جزئی در هوای اطراف دهان شخص صحبت کننده می شود که به این پدیده صوت میگوییم. به عبارتی دیگر صوت، ارتعاش و حرکت مولکول های هوا از نقطه ای به نقطه دیگر است.
در داخل گوش انسان، پرده صما ( )tympanic membrane یا پرده گوش قرارداد که شتیه یک پوسته پهن در سطح گوش است. این پرده با تغییرات سریع فشار داخل هوا (که بنا به تعریف بالا صوت نام دارد) نوسان میکند و یک اندام پیچیده شنوایی در پشت پرده گوش، پیام را به مغز ارسال میکند. و در آنجا به صورت پالسهای الکتریکی مورد ترجمه و استفاده قرار می گیرد.
تولید صوت:
هرگاه به جسمی ضربه میزنیم لایه های هوا بین دست ما در جسم جابجا میشوند و اگر این جابجایی ها بیش از 02 بار در ثانیه باشند، صدای ( قابل شنیدن) ایجاد میشود. آوا یا صوت از ارتعاش مولکول های هوا حاصل میشود. ارتعاش یعنی حرکتی که مولکول های هوا از جای خود در مسیر معین و بازگشت آنها به جای اولیه. این پدیده فیزیکی را اصطلاحاً موج می نامیم.
برای آنکه بتوانیم یک تصویر تقریبی از طرز به وجود آمدن موج صوتی را مجسم کنیم، پاندولی را در نظر می گیریم. اگر وزنه پاندول را به یک طرف کشیده آن را رها سازیم، پاندول با سرعت به منتهی الیه طرف دیگر رفته و دوباره در همان مسیر به جای او باز میگردد. این حرکت به دفعات زیاد صورت می گیرد، ولی در هر دفعه خط سیر آن اندکی کوتاه تر می شود تا اینکه وزنه پاندول دوباره به حال اولیه یعنی سکون درآید. وزنه پاندول در این حرکت، لایه هایی از مولکول های هوا را با خود به جلو میراند و این عمل موجب می شود که در یک سوی وزنه، رقت مولکولی و در سوی دیگر تراکم مولکولی ایجاد شود. رق یعنی زیاد شدن فاصله بین مولکول ها و تراکم یعنی کم شدن فاصله آنها.
اگر با دو دست یک لاستیک را بکشیم، طول لاستیک زیاد میشود یا به سخن دیگر لاستیک کش می آید. علت این موضوع آن است که فاصله بین مولکول ها در قسمت های میانی لاستیک زیاد شده و مولکول ها بین دو سر لاستیک افزایش می یابد و مولکول ها به طرف دو سر لاستیک کشانده میشوند و در نتیجه فاصله میان مولکول ها در دو سر لاستیک کم می شود. بدین ترتیب در قسم میانی لاستیک رقت مولکولی و در دو سر آن تراکم مولکولی ایجاد می شود. اکنون اگر دو سر لاستیک را رها کنیم مولکول ها دوباره به جای اولیه خود برمیگردند.
هوا نیز دارای همین خاصیت ارتجاعی است، اما به مراتب بیشتر از لاستیک. هر رقت و تراکم مولکولی در هوا موجب رقت و تراکم های دیگر می گردد. بدین معنی که هنگامی که یک لایه از مولکول های هوا به جلو رانده می شود این لایه به نوبه خود لایه دیگری را به جلو می راند و خود به جای اول برمی گردد. لایه جدیدی نیز لایه دیگری را و به همین ترتیب این عمل بارها و بارها تکرار میگردد تا انرژیی به پایان برسد. این جابجایی مولکول ها اگر بیش از 2 بار در ثانیه تکرار گردد، صدا به وجود می آید.
اگر کتابی را از ارتفاع معینی به طرف زمین رها کنیم، بر اثر سقوط کتاب فشار هوای بین کتاب، و زمین زیاد می شود و این فشار مولکول های هوا را به اطراف می راند. مولکول های رانده شده به نوبت مولکول های مجاور خود را به جلو رانده و خود به حالت اولیه برمی گردند. این عمل آنقدر تکرار میشود تا انرژیی حاصل از سقوط کتاب، به پایان برسد.
هنگام تماس کتاب، با زمین صدایی به گوش می رسد، درصورتی که در حین سقوط آن صدایی شنیده نمی شود. علت این است که هنگام تماس کتاب، با زمین، براثر زیاد بودن مقدار انرژی، جابجا شدن مولکول ها یا همان رقت و تراکم هوا خیلی بیشتر از 2 مرتبه در ثانیه است و به این علت صدای حاصله قابل شنیدن می باشد. باید یادآور شد که حرک صوت در هوا، از حرک و ارتعاش مولکول های هوا به شکل یک موج سینوسی صورت می گیرد.
بسامَد، تَواتُر یا فرکانس (:)frequency
به طورکلی بسامد یا فرکانس، معیار اندازه گیری تعداد تکرار یک رخداد در یک واحد زمانی معین است . برای مباست فرکانس بر روی یک بازه زمهانی ثابه، تعهداد دفعهات وقوع آن حادثه را در آن بازه می شماریم و سپس این تعداد را بر طول بازه زمانی تقسیم میکنیم.
بسامد یا فرکانس
فرکانس صوت، حرکت یا ارتعاش مولکول های هوا از نقطه a به نقطه b در مدت یک ثانیه و برحسب هرتز ( hz) می باشد. مثلاً وقتی می گوییم فرکانس موجی 522هرتز است، یعنی موج مورد نظر در یک ثانیه، 522 بار طول موج (λ) را می پیماید. فرکانس رابطه معکوسی با طول موج (λ)دارد.
فرکانس =? سرعت موج = ? طول موج = λ
بنابراین هر چه طول موج کوتاه تر باشد، با ثابت در نظر گرفتن سرعت موج در هوا (که در هوای خشک و با دمای 02 درجه سانتیگراد تقریبا برابر 343 متر بر ثانیه می باشد)، فرکانس افزایش می یابد. گوش انسان قادر است بسامدهایی در حدود بین 2 تا 2222 هرتز را بشنود.
ویژگیهای صوت:
1: زیرو بم، نواک یا ارتفاع صوت: (Pitch)
از نظر شنوایی، هرچه طول موج بلندتر شود، فرکانس کاهش و صدا بم تر خواهد شد
و هرچه طول موج کوتاه تر، فرکانس افزایش و صدا زیرتر به گوش می رسد.
نمودار سینوسی اصوات
در این تصویر، موج a1 از موج a2 و موج a2 از موج a3 زیرتر به گوش می رسد. 2: بلندی یا شدت صوت (Dynamics)
به شدت و حجم به ارتعاش درآمدن مولکول های هوا، شدت صوت یا دینامیک گفته
می شود و با دامنه صوت (D) رابطه مستقیم دارد. هرچه دامنه افزایش یابد، شدت صدا
نیز افزایش می یابد. واحد سنجش آن در فیزیک، پاسکال (pa) و یا دسیبل (db) می باشد. گوش انسان قادر است بلندایی در حدود بین ( 2db تیکتاک ساعت) تا
( 132db صدای موتور جت) را بشنود.
3: دیرند یا کشش صوت (Duration)
همانطور که از نامش پیداست، مدت زمان به ارتعاش درآمدن مولکول های هوا را
کشش صوت می نامند.
4: طنین یا رنگ صوت (Timbre or Tone Color)
طنین یا رنگ صوت عاملی است که صدای سازها، انسانها، اجسام یا حیوانات مختلف را از یکدیگر تفکیک می کند. به عنوان مثال میتوانیم صدای ساز تار را از صدای ساز پیانو و یا صدای ساز ویولن را از صدای ساز کمانچه تشخیص دهیم. دو عامل مهم، علل اصلی به وجود آمدن رنگ صوتی می باشد. نخست اینکه وقتی صدایی در طبیعت به وجود می آید (به طور مثال از برخورد دو جسم به یکدیگر،) تنها یک موج ایجاد نمیشود، بلکه مجموعه ای از امواج با طول موج، شدت و کششهای متفاوت و درجه های گوناگون به وجود می آید.
حال این تفاوت در نوع و تعداد این امواج است که رنگ صوت را به وجود می آورد. عامل دوم، عامل محیطی است. زمانی که امواج صوتی به وسیله برخورد دو جسم به یکدیگر ایجاد می شوند، با انتشارش در محیط و برخورد با مولکول های هوا و اجسام پیرامون خود، دچار شکل های گوناگونی درجه و زوایای مختلف میشود که این موضوع نیز بر طنین صوتی تأثیر میگذارد.
صدای غیر موسیقایی:
صداهایی مانند شکستن شیشه، انفجار، رعد و برق، حرکت قطار و نظایر آن، طیف بسیار وسیع و متنوعی از اصوات را به وجود می آورد. این اصوات اگرچه توسط انسان قابل درک اند، اما تمرکز خاصی بر روی طول موج معینی ندارند که مغز انسان بتواند آن را شناسایی و پیگیری کند. بنابراین در ذهن (جز خاطره ای کوتاه) باقی نمیگذارند.
صدای موسیقایی:
عکس نوع پیشین، صداهای موسیقایی به گونه ای تولید می شوند که تمرکز خاصی بر روی یک طول موج معین و مشخصی دارند. بنابراین همانطور که گفته شد، وجه تمایز صداهای موسیقایی از غیر موسیقایی، تمرکز امواج تولیدشده بر روی یک طول موج معین است که همانا در موسیقی آن را کوک (Tune) می نامند.
نت های موسیقی (Musical Note)
هنر موسیقی، دارای این خصیصه ایست که به یاری خطی ویژه به نام خط موسیقی میتوان آن را ثبت کرد. این خط کمو بیش مانند هر خط دیگر از نشانه های قراردادی استفاده کرده و همانند آنها همواره رو به تکامل رفته است. از این رو علاقه مندان به فراگیری موسیقی ناگزیرند این نشانه ها را بشناسند تا با ممارست بسیار به خواندن این خط آگاهی و تسلط یابند. خط موسیقی برخلاف خط های گوناگون زبان های مختلف دنیا، خوشبختانه خطی بین المللی است.
ریشه تاریخی نام نت ها:
از دو دیدگاه متفاوت می توان تاریخچه نام نت های موسیقی را مورد بررسی قرار داد. دیدگاه اول، دیدگاه اسطوره ای و داستانی است. در اساطیر یونان، آپولو (Apollo) که فرزند “زئوس” و برادر دوقلوی “آرتمیس” است ، خداوندگار روشنایی، هنر و پیشگویی به شمار می آید. گفته می شود که او به همراه هفت فرشته یه نام موز (muse) جهان موسیقی را جهت صحبت مستقیم خداوندگاران با بندگان خود خلق کردند. ریشه کلمه موسیقی (music) نیز برگرفته از نام موز (muse) است. نام این موز ها، همان نام نت های موسیقی یعنی: دو، ر، می، فا، سل، لا و سی بودند.
دیدگاه دوم، دیدگاه تاریخی و علمی است. نام نت های موسیقی را در این دیدگاه به کشیشی به نام “گوییدو د-آرتزو” ( ، Guido d’ Arezzoحدود 992-1252میلادی) نسبت می دهند. گوییدو د-آرتزو نظریه پردازی توانمندی در زمینه موسیقی بود که در قرون وسطی می زیسته . از او به عنوان
نمادگذار نت های موسیقی به صورت امروزی یاد می شود، که جایگزین نماد گذاری “نیو متیک” (نمادگذاری قدیمی) شد.
گوییدو د آرتزو نمادگذار نت نویسی موسیقی
نوشته او، “میکرولوگِس“، رساله ای معتتر و شناخته شده ای در زمینه موسیقی و در قرون وسطی می باشد. او همچنین معلم بسیار پر توانی نیز بود و روش های بسیار زیادی را جهت آموزش موسیقی به شاگردانش ابداع می کرد. از آن جمله، شعر مناجات گونه های که برای سهول از بَرکردن اصوات موسیقی و درک زیری و بمی شان نست به هم، به شاگردان و سرایندگان خویش می آموخت که مورخان، خلق هجاهای موسیقی را به این شعر نست می دهند:
همانطور که در تصویر مشخص است، نام نت های موسیقی از حروف اول هر بیت از مناجات برداشت شده:
Ut, Re, Mi, Fa, Sol, La
نت نویسی موسیقی در گذشته
در قرن های بعد به دلیل دشواری در تلفظ، هجای “اوت” ( ut) به دو ( do) تغییر یافته و هجای سی ( si) نیز به آن افزوده
گردید. برگردان فارسی مناجات فوق به صورت زیر خواهد بود:
“اینکه خادمان تو با آوازی رسا کارهای معجزهآسای را
باز می سرایند، باشد که به امید پاک شدن گناهانشان.
علاقه مندان به موسیقی می توانند برای یادگیری ساز های ایرانی و ساز های جهانی از پکیج های آموزشی ما استفاده نمایند و به راحتی در منزل به یادگیری موسیقی بپردازند. جلسه اول هر پکیج آموزشی ما رایگان می باشد و از لینک های زیر قابل مشاهده خواهد بود.
لیست پکیج های آموزشی موسسه dordo همراه با جلسه اول هر پکیج:
قوانین ثبت دیدگاه